مهار کرونا و آمارها در ایران عجیب است

سالم‌خبر: براساس داده‌های رسمی ایران، آمار مرگ و میر روزانه در نخستین روزهای فروردین 99 دیگر افزایش نیافت که این به معنای مهار مرگ و میر کرونا در کشور بود. این در حالیست که برخلاف کشورهای دیگر اقدام قاطعی برای قرنطینه ی سراسری در ایران رخ نداد و سه هفته پیش از این تاریخ یعنی هفته اول اسفند مقامات رسمی قرنطینه را به طور صریح رد کردند.

ایران در حالی برخلاف ایتالیا قرنطینه‌ی سراسری نداشت که زودتر از این کشور اعلام کرد، کرونا را مهار کرده است و این سوال را برای بسیاری از کارشناسان و دیده‌بانان داخل و خارج از کشور مطرح کرد که چه طور و با چه اقدامی مهار کرونا در ایران در نخستین روزهای فروردین 99 حاصل شده است.

 اکثر کشورهای دنیا برای مهار کرونا به قرنطینه فراگیر متوسل شده‌اند. بعضی زودتر و بعضی دیرتر به این نتیجه رسیدند. برای مثال اکثر کشورهای اروپایی زودتر و با تصمیم‌گیری مشخص‌تر اقدامات قرنطینه‌ای را ابلاغ و اجرا کردند. در مقابل، برخی کشورها مانند انگلیس و آمریکا بعد از قدری تعلل اولیه قانع شدند که قرنطینه را جدی بگیرند. در هر دو حالت، تاثیر این اقدامات تنها با تاخیر و پس از چند هفته قابل مشاهده است. برای مثال، در مورد انگلیس این تاخیر در تصمیم‌گیری اولیه، تا امروز به این نتیجه انجامیده است که این کشور بیشترین آمار مرگ‌ومیر را در اروپا داشته باشد.

 

 

برای کشورهایی که قرنطینه فراگیر اعمال کرده‌اند می‌توان میزان اثرگذاری قرنطینه را در نمودار رشد مرگ‌ومیر سنجید. برای مثال منحنی مرگ‌ومیر ایتالیا را در نظر بگیرید (نمودار ۱). میزان مرگ‌ومیر روزانه در ابتدا با شیبی بسیار زیاد و نمایی افزایش می‌یابد، به نحوی که در ده روز از حدود صد کشته به نزدیک هزار کشته در روز می‌رسد. این رشد نمایی مرگ‌ومیر ادامه می‌یافت، اگر اقدامات قرنطینه‌ای جدی در ایتالیا به اجرا در نمی‌آمد. در تاریخ ۹ مارس ۲۰۲۰ (۱۹ اسفند ۱۳۹۸) قرنطینه سراسری در ایتالیا اعلام می‌شود (خط قرمز اول). از این تاریخ تا زمان اوج مرگ‌ومیر با قریب هزار کشته در روز ۱۹ روز طول می‌کشد (خط قرمز دوم). یعنی اجرای قرنطینه سراسری حدود سه هفته بعد به مهار کرونا – به معنای توقف رشد مرگ‌ومیر روزانه انجامیده است.

 

نمودار ۱: آمار رسمی مرگ‌ومیر روزانه بر اثر کووید۱۹ و فاصله بین اعمال قرنطینه سراسری (۹ مارس ۲۰۲۰ / ۱۹ اسفند ۱۳۹۸) تا توقف رشد مرگ (۲۸ مارس ۲۰۲۰ / ۹ فروردین ۱۳۹۹) در ایتالیا.
 

این فاصله زمانی به مدت زمانی که بین ابتلا تا مرگ بر اثر کووید۱۹ گزارش شده بسیار نزدیک است. مطالعات آماری پزشکی روی مبتلایان پیشین، میانگین طول این زمان را حدود ۱۹ روز گزارش کرده‌اند (+). به دلیل این فاصله طولانی، برای مدت زمان قابل توجهی ویروس کرونا می‌تواند در ابتدای ورود به انتقال و گسترش ادامه دهد، بدون این که به آمار مرگ‌ومیر قابل مشاهده بینجامد. این به معنای درگیری میزان قابل توجهی از جامعه به صورت پنهانی است. مجریان دیر یا زود قانع می‌شوند که باید اقدامات قرنطینه و فاصله‌گذاری اجتماعی را جدی بگیرند. اما این اقدامات تنها با تاخیری حدودا سه هفته ای به نتیجه می‌رسد، چرا که کسانی که تاکنون به کرونا مبتلا شده‌اند هنوز باید با کرونا بجنگند و در نهایت درصد کمی از آن‌ها فوت می‌کنند. از این رو، اوج منحنی مرگ‌ومیر روزانه با تاخیری سه هفته‌ای خود را نشان می‌دهد. پس از آن، این منحنی باید رو به کاهش برود، که نشان‌دهنده اثربخشی اقدامات قرنطینه‌ای است.

 

تحلیل داده‌های ایتالیا نشان می‌دهد که تنها پس از «قرنطینه سراسری» است که رشد مرگ‌ومیر روزانه متوقف شده است. ۴ روز پیش از قرنطینه سراسری، یعنی در ۵ مارس (۱۵ اسفند)، تمام مدارس دبستان، دبیرستان و دانشگاه‌های ایتالیا تعطیل شده بودند (تقریبا همزمان با تاریخ تعطیلی مدارس و دانشگاه‌ها در ایران). اما این اقدام برای کنترل رشد مرگ‌ومیر روزانه کافی نبوده است، چرا که منحنی مرگ‌ومیر ۱۹ روز بعد از این تاریخ هنوز در حال رشد است. نقطه اوج نهایی و روند کاهشی تنها ۱۹ روز پس از قرنطینه سراسری حاصل شده است (نمودار ۱).

 

تحلیل داده‌های کشورهای دیگر نیز روند مشابهی را نشان می‌دهد: برای هر کشور می‌توان از منحنی مرگ‌ومیر روزانه نقطه اوج مرگ‌ومیر را محاسبه و سپس فاصله آن را با زمان اعلام قرنطینه سراسری در آن کشور (+) مقایسه کرد. نمودار ۲ این تحلیل و محاسبه را برای بریتانیا و اسپانیا نشان می‌دهد؛ فاصله زمانی (بین قرنطینه تا اوج) برای این دو کشور به ترتیب ۱۹ و ۲۰ روز است. برای سایر کشورها نیز الگویی مشابه برای فاصله میان قرنطینه تا نقطه مهار کرونا می‌توان مشاهده کرد. در جدول ۱ این فاصله زمانی برای چند کشور محاسبه شده است.

 

نمودار ۲: آمار رسمی مرگ‌ومیر روزانه بر اثر کووید۱۹ و فاصله بین اعمال قرنطینه سراسری تا توقف رشد مرگ در بریتانیا و اسپانیا.
 

جدول ۱: فاصله بین قرنطینه سراسری و مهار کرونا در کشورهای مختلف.

به رغم تفاوت‌های بسیار میان این کشورها، اعداد به دست آمده به یکدیگر و به عدد مورد انتظار از ویژگی‌های پزشکی-آماری کووید۱۹ (حدود ۱۹ روز فاصله بین ابتلا و فوت) بسیار نزدیک است. پس از رسیدن به این اوج، میزان مرگ‌ومیر روزانه به تدریج در تمام کشورها کاهش می‌یابد. در نتیجه، به نظر می‌رسد الگوی مشابهی برای مهار کرونا در کشورهای مختلف وجود دارد: تاخیر حدودا سه هفته ای میان قرنطینه تا «مهار کرونا» و سپس کاهش تدریجی مرگ‌ومیر، که با آنچه که از ویژگی‌های بیولوژیک کرونا و تحلیل‌ اپیدمولوژیک شیوع آن انتظار می‌رود سازگار است. چنان‌که ذکر شد، منظور از مهار کرونا در اینجا متوقف شدن رشد مرگ‌ومیر روزانه و افت آن طی روزهای بعد است (برای یک شاخص دیگر از مهار کرونا این یادداشت را ببینید).

 

 

برای ایران نیز می‌توان نقطه «مهار کرونا» بر مبنای تعریف پیشین را محاسبه کرد. مهار کرونا یعنی نقطه توقف رشد مرگ‌ومیر روزانه در ایران – اول فروردین ۱۳۹۹ حاصل شده است (۲۰ مارس ۲۰۲۰)، وقتی که میزان مرگ‌ومیر روزانه به حدود ۱۵۰ کشته در روز رسیده است (خط قرمز دوم در نمودار ۳). بعد از این تاریخ، برای مدت طولانی منحنی مرگ‌ومیر تقریبا ثابت باقی می‌ماند، تا بعد از حدود ۲۰ روز که به زیر ۱۰۰ کشته در روز می‌رسد و به تدریج رو به کاهش می‌رود. این منحنی با منحنی‌های پیشین که برای کشورهای دیگر مشاهده شد دو تفاوت اصلی دارد: 

 

۱.     نقطه اوج شاخص و متمایزی ندارد و برای مدت نسبتا طولانی ثابت می‌ماند و کاهش نشان نمی‌دهد.

 

۲.     بدون اعمال قرنطینه سراسری و فراگیر کرونا «مهار» می‌شود. 

 

نمودار ۳: آمار رسمی مرگ‌ومیر روزانه بر اثر کووید۱۹ در ایران و زمان توقف رشد مرگ‌ومیر روزانه در اول فروردین ۱۳۹۹ (خط قرمز).

برای این که نقطه اوج مرگ‌ومیر در روز اول فروردین حاصل شود، و بعد از آن مرگ‌ومیر دیگر افزایش نیابد، مطابق تحلیل پیشین باید یک قرنطینه قاطع و سراسری حدود سه هفته قبل اتفاق افتاده باشد (یعنی هفته اول اسفند). چنین نقطه مشخص قرنطینه را در اقدامات دولتی برای مقابله با کرونا در ایران نمی‌توان سراغ گرفت. در مقابل، اظهارات مقام‌های مسئول در آن تاریخ همه در نقد و مذمت قرنطینه است. برای مثال، رئیس جمهوری در نشست هفتم اسفند هیئت دولت گفته بود هیچ تصمیمی برای قرنطینه محل یا شهری مطرح نیست و مردم نباید به شایعات توجه کنند . سخنگوی وزارت بهداشت یک هفته بعد از آن، در نیمه اسفند، در رد قرنطینه می‌گوید: «قرنطینه کامل یک شهر و یک استان، نه ممکن است و نه مطلوب. تنها راه ممکن، اعمال محدودیت در تردد و کاهش سفرهای غیر ضرور و اقناع عموم به کاهش مراودات است.»

 

در غیاب اقدام قاطع سراسری، آن دسته اقداماتی که برای مهار کرونا صورت گرفته است نیز همزمان و در یک برهه زمانی نزدیک به هم نبوده است. برای مثال، تعطیلی مدارس و دانشگاه‌ها، منع گردهمایی‌های آیینی و فرهنگی، و در نهایت بستن اماکن مذهبی، به تدریج، از حدود نیمه اسفند تا انتهای آن، به شکل تدریجی حاصل شده اند. لذا معلوم نیست که چه اقدام مشخصی منجر به مهار کرونا و توقف رشد مرگ‌ومیر در یکم فروردین ۱۳۹۹ شده است.

 

 

ایران و ایتالیا شباهت‌های بسیاری در سیر تحول کرونا داشته اند، بنابراین مقایسه موردی ایران و ایتالیا می‌تواند به فهم مهار کرونا در ایران کمک کند. میزان مطلق مرگ‌ومیر در ایتالیا به مراتب بیشتر از ایران بوده است. با این حال، تحلیل ما نشان می‌دهد که در نظر گرفتن تفاوت ترکیب سنی جمعیت در ایران و ایتالیا تا حدی این تفاوت را توضیح می‌دهد. برای مقایسه بهتر، آمار تجمیعی مرگ‌ومیر در ایران را در شرایط فرضی ای محاسبه کردیم که ایران جمعیتی مشابه ایتالیا می‌داشت و ترکیب جمعیتی آن به مانند ایتالیا پیرتر می‌بود (برای جزئیات این محاسبه و تحلیل بیشتر، به این یادداشت مراجعه کنید به یادداشت معماری پیچیده مهار کرونا در ایران؛ مقایسه موردی ایران و ایتالیا؛ دقیقه‌ای برای تأمل، 21 اردیبهشت 99). مطابق این تحلیل، روند مرگ‌ومیر اولیه در ایران و ایتالیا به شکل شگفت‌آوری یکسان بوده است (در سه هفته اول بعد از مشاهده دهمین مورد مرگ در هر دو کشور).
 

نمودار ۴: مقایسه آمار تجمیعی مرگ‌ومیر ایتالیا و ایران، در حالت فرضی‌ای که ایران ترکیب جمعیتی شبیه ایتالیا می‌داشت.

 

به رغم این شباهت اولیه، روند رشد مرگ‌ومیر در ایران در ادامه رو به کاهش می‌گذارد و به طور نسبی از ایتالیا بهتر می‌شود. تاریخ شروع این تفاوت نسبی میان ایران و ایتالیا سوم فروردین ۱۳۹۹ است؛ یعنی بلافاصله بعد از زمانی که در محاسبات فوق به عنوان نقطه «مهار کرونا» در ایران به دست آمد. با توجه به شباهت بسیار زیاد باقی موارد میان ایران و ایتالیا، می‌توان پرسید که چه عاملی سبب این روند متفاوت و کاهش رشد مرگ‌ومیر در ایران شده است، در حالی که تعداد مرگ‌ومیر روزانه هنوز تا بیش از یک هفته بعد برای ایتالیا در حال افزایش است؟
 

 

نمودار ۵: مقایسه آمار تجمیعی مرگ‌ومیر ایتالیا و ایران (در حالت فرضی ترکیب جمعیتی مشابه ایتالیا). بعد از ۳ فروردین، تعداد مرگ‌ومیر تجمیعی در ایران کندتر از ایتالیا رشد می‌کند و این روند حتی بعد از مهار کرونا در ایتالیا (۹ فروردین) نیز ادامه می‌یابد.

 

مدارس و دانشگاه‌ها در ایران و ایتالیا تقریبا همزمان در نیمه اسفند تعطیل شدند. اما چنان که در مورد ایتالیا دیدیم، بستن مدارس و دانشگاه‌ها به تنهایی برای مهار رشد مرگ‌ومیر کافی نبود. از سوی دیگر، مطالعات اخیر در اهمیت بستن مدارس برای مهار کرونا تشکیک کرده اند (+). لذا بعید به نظر می‌رسد این عامل سبب تفاوت میان ایران و ایتالیا و مهار زودهنگام کرونا در ایران در اول فروردین ۱۳۹۹ بوده باشد.

 

تفاوت اصلی میان ایران و ایتالیا تفاوتی به سود ایتالیا و به ضرر ایران است، یعنی اعمال قرنطینه سراسری در ایتالیا و فقدان آن در ایران. زمانی که قرنطینه سراسری در ایتالیا اعلام شد (۹ مارس ۲۰۲۰/ ۱۵ اسفند ۱۳۹۸) هنوز حتی امکان مذهبی در ایران بسته نشده بودند. علیرغم اجرای اقدامات قرنطینه‌ای جدیتر و سراسری‌تر در ایتالیا، نتیجه این اقدامات در ایتالیا تنها در ۹ فروردین ۱۳۹۹ به مهار کرونا در این کشور می‌انجامد. این در حالی است که ایران، بدون قرنطینه سراسری، ۸ روز زودتر از ایتالیا در اول فروردین ۱۳۹۹ به مهار کرونا نائل شده است. 

 

مقایسه میان ایران و ایتالیا، معمای مهار کرونا در ایران را پیچیده‌تر می‌کند و سوال‌های بیشتری را پیش می‌کشد:

 

چرا بهرغم قرنطینه سراسری در ایتالیا، مهار کرونا در ایران (اول فروردین ۱۳۹۹) زودتر از ایتالیا (۹ فروردین ۱۳۹۹) رخ داد؟ و چه عاملی در غیاب قرنطینه سراسری به توقف رشد مرگ‌ومیر روزانه ایران در اول فروردین ۱۳۹۹ انجامید؟

 

 

مهار کرونا در اکثر کشورهای جهان با قرنطینه سراسری حاصل شده است. یک راه برای سنجش توفیق اقدامات کشورهای مختلف در مهار کرونا اندازه‌گیری زمانی است که رشد مرگ‌ومیر روزانه متوقف شده است. چنان که نشان دادیم، تحلیل داده‌های جهانی حاکی از این است که از لحظه اعلام و اعمال قرنطینه سراسری حدود سه هفته طول می‌کشد تا کرونا با این تعریف مهار شود.

این الگو با مطالعات پزشکی و آماری بر روی ویروس کووید-۱۹ و طول زمان گزارش‌شده میان ابتلا تا مرگ سازگار است. بر خلاف الگوی باقی کشورها، در ایران بدون اعمال قرنطینه سراسری در تاریخ اول فروردین ۱۳۹۹ روند افزایش مرگ‌ومیر بر اثر کرونا متوقف – و به یک معنی «مهار»- شده است. به این معنی که از این تاریخ دیگر افزایش میزان مرگ‌ومیر روزانه گزارش نشده و این تعداد برای مدت طولانی ثابت مانده است (حدود ۱۵۰ فوت در روز). به طور مشخص، مقایسه آمار ایران و ایتالیا نشان می‌دهد،

در حالی که ایران برخلاف ایتالیا قرنطینه سراسری نداشت، کرونا در ایران زودتر از ایتالیا «مهار» شده است، چرا که توقف رشد مرگ‌ومیر در ایتالیا تنها در ۹ فروردین حاصل شده است. مطابق این محاسبات و ملاحظات، این که چه طور و با چه اقدامی مهار کرونا در ایران در اول فروردین ۱۳۹۹ حاصل شد به معما می‌ماند. جواب به این سوال شاید به جواب سوال دیگری کمک برساند: این که چرا بعد از گذشت نزدیک به سه ماه «اوج بیماری کرونا»، هنوز روند نزولی قابل ملاحظه‌ای برای مهار آن مشاهده نمی‌شود. به بیان دیگر: آیا در واقع کرونا «مهار» شده است؟
منبع: کانال پنجره